Bizon amerykański i żubr europejski to bliscy kuzyni. Oba gatunki należą do rodzaju Bison. Dzielą wiele cech, ale także sporo je różni. Sprawdź, gdzie żyją i jak wyglądają. Poznaj ich historię oraz status ochronny.
Kim są bizon i żubr? Wprowadzenie do gatunków
Bizon to rodzaj dużych ssaków. Należą do rodziny wołowatych (Bovidae). Rodzaj Bison obejmuje gatunki żyjące współcześnie. Znajdziemy tu też gatunki wymarłe. Obecnie żyją bizon amerykański (Bison bison) i żubr europejski (Bison bonasus). Oba zwierzęta mogą się krzyżować. Ich potomstwo jest płodne. Mogą też krzyżować się z innymi gatunkami bydła domowego.
Bizon amerykański – charakterystyka i historia
Bizon amerykański to największy ssak lądowy Ameryki Północnej. Charakteryzuje go duża głowa. Ma krótką szyję i wysoki kłąb. Przednia część ciała pokryta jest dłuższym futrem. Jego barwa jest czarnobrunatna. Na podbródku często występuje broda. Samce mają ciemną grzywę. Rogi są krótkie i zakrzywione do góry. Wystają z boków głowy. Rogi występują u obu płci. Długość ciała bizona waha się od 210 do 350 cm. Wysokość w kłębie sięga do 2 metrów. Waga zwierzęcia wynosi od 350 do 1350 kg. Największe osobniki ważą ponad tonę. Długość ogona bizona to 50-60 cm.
Bizony przemierzały kiedyś całą Amerykę Północną. Żyły w wielkich stadach. Stada mogły liczyć miliony sztuk. Ich zasięg historyczny był ogromny. Obejmował tereny od Alaski do Zatoki Meksykańskiej. Rozciągał się na wschód do Atlantyku. Sięgał na północ do Nowego Jorku. Na południe dochodził do Florydy. Pod koniec XVIII wieku populacja przekraczała 60 milionów. W 1889 roku spadła drastycznie. Zostało tylko 541 osobników. To była rzeź gatunku. Dziś populacja bizona amerykańskiego jest większa. Liczy około 500 000 sztuk na ziemiach prywatnych. Około 30 000 żyje na terenach publicznych. Spotkasz je w Parku Yellowstone w Stanach Zjednoczonych. Żyją też w Parku Wood Buffalo w Kanadzie.
Bizony są najbardziej aktywne rano i wieczorem. Żyją w dolinach rzek i na preriach. Zasiedlają też lasy i zarośla. Zwierzęta mogą migrować na długie dystanse. Poruszają się galopem z prędkością do 60 km/h. Mogą skakać na wysokość do 1,8 metra. Głównym ich pokarmem jest trawa. Stanowi 79-96% diety. Jedzą też zioła i rośliny zielne. Zimą ich dieta obejmuje mchy i porosty. Drapieżnikami są niedźwiedzie i wilki. Kojoty zagrażają głównie cielętom. Atakują też osobniki chore.
Okres godowy bizonów trwa od lipca do września. Ciąża trwa od 270 do 300 dni. Cielaki rodzą się na wiosnę. Zazwyczaj rodzi się jedno młode. Czas karmienia mlekiem wynosi 7-8 miesięcy. Opieka matki trwa do 3 lat. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 3 lat. Maksymalny wzrost u samców następuje w wieku 8-9 lat. Bizony żyjące na wolności osiągają około 15 lat. W niewoli żyją do 25 lat.
Wyróżniamy dwa podgatunki bizona amerykańskiego. To bizon preriowy (Bison bison bison). Jest też bizon leśny (Bison bison athabascae). Czasem wymienia się też bizona północnych równin (Bison bison Montanae). Bizon południowych równin to także Bison bison bison.
Bizony amerykańskie nie zostały udomowione przez rdzenną ludność. Próby udomowienia przez Europejczyków były ograniczone. Obecnie gatunek jest bliski zagrożenia wyginięciem. Ma status NT w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych. Reintrodukcja i ochrona odbywa się w rezerwatach. W 2016 roku powstało stado w rezerwacie Kankakee Sands w Indianie. Istnieje traktat między USA a Kanadą. Ma na celu przywrócenie populacji bizonów. Bizony można zobaczyć w ogrodach zoologicznych. W Polsce są to ogrody w Warszawie, Łodzi czy Katowicach. Pierwsze bizony trafiły do Polski w 1934 roku.
Żubr europejski – symbol polskiej przyrody
Żubr europejski (Bison bonasus) to największy ssak Europy. Jest blisko spokrewniony z bizonem amerykańskim. Żubr jest też najcięższym dzikim zwierzęciem lądowym w Europie. Waga samców dochodzi czasami do 900 kg. Żubry potrafią rozpędzać się do 40 km/h.
Historia żubra jest trudna. Zostały niemal całkowicie wytępione na kontynencie europejskim. Ostatni dziko żyjący żubr nizinny zginął w 1919 roku. Stało się to w Puszczy Białowieskiej. Ostatni dziko żyjący żubr górski zginął w 1925 roku. W roku 1923 utworzono Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra. Od 1966 roku żubr jest wpisany do Czerwonej Księgi Gatunków Zagrożonych. Lista ta jest publikowana przez IUCN. Żubr objęty jest ochroną ścisłą w Polsce. Współcześnie wyróżniamy dwa podgatunki żubra. To żubr nizinny (białowieski) i żubr górski (kaukaski).
Globalna populacja żubrów wynosi około 7500 osobników (dane z 2019 roku). Najwięcej żubrów żyje w Polsce i na Białorusi. Stanowią około 50% globalnej populacji. W Polsce populacja ma wzrosnąć do 3060 w 2025 roku. Na Białorusi w 2023 roku było 2385 żubrów. W Polsce żubr występuje na pięciu obszarach sieci Natura 2000. Są to Bieszczady, Mirosławiec, Puszcza Białowieska, Puszcza Borecka i Puszcza Knyszyńska. Największa populacja żyje w Puszczy Białowieskiej. Liczyła około 400 osobników według danych z 2013 roku.
Działania ochronne są kluczowe dla żubra. Tworzy się korytarze ekologiczne. Łączą one Puszczę Białowieską z Puszczą Knyszyńską. Regularnie kosi się łąki. Buduje się miejsca dokarmiania. Stawia się lizawki. Rekultywuje się polany śródleśne i łąki. Ma to poprawić bazę pokarmową zwierząt. Rozporządzenia European Natura 2000 priorytetyzują ochronę żubra europejskiego.
Bizon a żubr – kluczowe różnice
Bizon amerykański i żubr europejski są blisko spokrewnieni. Należą do tego samego rodzaju. Mogą się krzyżować. Dają płodne potomstwo. Mają jednak zauważalne różnice. Dotyczą one wyglądu i zachowania.
| Cecha | Bizon amerykański | Żubr europejski |
|---|---|---|
| Waga dorosłego samca | 450-1350 kg (średnio do 1000 kg) | Do 900 kg |
| Długość nóg | Krótsze | Dłuższe |
| Szyja | Nisko osadzona głowa | Bardziej wyprostowana |
| Owłosienie ogona | Bardziej owłosione | Mniej owłosione |
| Rogi | Krótkie, zakrzywione do góry i do wewnątrz | Kierują się do przodu |
| Zachowanie w walce | Preferuje szarżowanie bez walki rogami | Używa rogów do walki |
| Oswojenie | Łatwiejszy do oswojenia | Trudniejszy do oswojenia |
| Krzyżowanie z bydłem domowym | Częściej krzyżuje się | Rzadziej krzyżuje się |
Dorosłe żubry są cięższe od bizonów pod względem średniej masy. Mają dłuższe nogi. Ich szyja jest bardziej wyprostowana. Ogony żubrów są mniej owłosione. Rogi żubra kierują się do przodu. Bizon preferuje szarżowanie. Nie używa rogów do walki tak często. Bizony są łatwiejsze do oswojenia. Częściej krzyżują się z bydłem domowym.
Ochrona i przyszłość populacji
Ochrona żubra to ważny cel. Projekt „Kompleksowa ochrona żubra w Polsce” wspiera te działania. Otrzymał dofinansowanie z Unii Europejskiej. Środki pochodziły z Funduszu Spójności. Dofinansowanie wyniosło 29 299 522,07 zł. Całkowita wartość projektu to 34 470 025,98 zł. Projekt wspiera monitorowanie zwierząt. Zajmuje się obsługą stad wolnych. Łagodzi konflikty z obecnością żubrów.
Reintrodukcja żubrów trwa w Europie. Stada transportuje się do różnych krajów. Przykładem są Bułgaria, Hiszpania, Rumunia i Czechy. WWF i Rewilding Europe wspierają te wysiłki. Pomaga też program LIFE Unii Europejskiej. W Rumunii istnieją trzy obszary reintrodukcji. To Park Naturalny Vânători-Neamț i Góry Țarcu. Kolejnym miejscem są Góry Făgăraș. Gatunek korzysta z mozaiki siedlisk. Ważna jest łączność z parkami narodowymi.
Monitorowanie genetyczne jest kluczowe. Pomaga zapobiegać chowowi wsobnemu. Zapewnia sukces reintrodukcji. Ważnym dokumentem jest raport EBCC i IUCN. Dotyczy ekologii i zarządzania żubrem. Opublikowano go 11 marca 2022 roku. Raport opracowało 32 ekspertów. Pochodzili z 15 krajów. Dokument ma 140 stron. Jest dostępny bezpłatnie na stronie IUCN.
Populacja żubra rośnie. W 2003 roku było ich 1800. W 2024 roku liczba przekroczyła 6800. Dzika populacja w Rumunii przekracza 200 osobników. Żubr nie jest już klasyfikowany jako wrażliwy. Nadal pozostaje zagrożony. Jest gatunkiem kluczowym dla ekosystemu. Wpływa na roślinność i zdrowie środowiska. Południowo-Zachodnie Karpaty mają największe pierwotne lasy w Europie. Żyją tam duże drapieżniki. Reintrodukcja żubra wspiera ten dziki obszar.
Bizon amerykański w Polsce – status gatunku
Bizon amerykański (Bison bison) pochodzi z Ameryki Północnej. W Polsce i Europie nie jest gatunkiem rodzimym. Występuje tylko w hodowlach. Rozprzestrzenia się głównie przez człowieka. Chodzi o ucieczki z hodowli i transport. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska klasyfikuje bizona. To bardzo inwazyjny gatunek w kontekście potencjalnych ucieczek. Może powodować szkody w rolnictwie. Stanowi zagrożenie dla szlaków komunikacyjnych. Grozi genetycznej czystości żubra. Może przenosić choroby i pasożyty.
Ciekawostki o bizonach i żubrach
Żubr europejski jest symbolem narodowym Polski i Białorusi. Pojawia się w heraldyce i kulturze. Bizon amerykański i żubr europejski mogą się krzyżować. Dają płodne potomstwo. Krzyżówki nazywane są żubrobizonami. Mogą też krzyżować się z innymi gatunkami bydła właściwego. Te krzyżówki również dają płodne potomstwo.
Czym różni się bizon od żubra?
Bizony i żubry różnią się wyglądem. Różnią się też zachowaniem. Żubry mają dłuższe nogi i prostszą szyję. Ich ogony są mniej owłosione. Rogi żubra kierują się do przodu. Bizony są łatwiejsze do oswojenia. Częściej krzyżują się z bydłem domowym.
Gdzie żyją bizony amerykańskie?
Bizony amerykańskie żyją w Ameryce Północnej. Spotkasz je na preriach, w dolinach rzek i lasach. Duże populacje żyją w parkach narodowych. Przykładem jest Park Yellowstone i Park Wood Buffalo. Występują też na prywatnych fermach.
Jaki jest status ochronny żubra?
Żubr europejski ma status Near Threatened (Bliski zagrożenia). Jest wpisany do Czerwonej Księgi Gatunków Zagrożonych. W Polsce jest objęty ochroną ścisłą. Jego populacja wzrasta dzięki działaniom ochronnym.
Czy bizony amerykańskie występują w Polsce?
Bizony amerykańskie nie występują dziko w Polsce. Są obecne jedynie w hodowlach. W kontekście ucieczek z hodowli są klasyfikowane jako bardzo inwazyjny gatunek. Mogą stanowić zagrożenie dla środowiska i żubra.
Zobacz także: